Eylül 2005'teki Osmanlı Ermenileri Konferansı ve Aralık 2008'deki Ermenilerden Özür Kampanyası'ndan sonra, Ermeni geçmişimizle hesaplaşmanın üçüncü ayağına geldik.

“Ermeniler ve Süryaniler yok edildi, beyin ve sermaye göçü oldu. 1920’lerde Diyarbakır ekonomisi, ülkede 3. sıradaydı. Bugün 66. sırada. Onlar gitti, barış bir daha bu topraklara gelmedi. Yoksullaştık. Ne siyasi ne ekonomik istikrar gördük. Kutsal bir değer kirletildiği için lanete uğradık.” Bu vurucu sözler, Hrant Dink Vakfı’nın Diyarbakır’da 11-13 Kasım’da yaptığı sosyo-ekonomik tarih konferansında, Belediye Başkanı Osman Baydemir’den. 

Üretici doku ve yüksek kültür bitti
Türkiye’de tarih eğitiminin hep iki niteliği oldu: 1) Kendimizi övmek, sütten çıkmış ak kaşık saymak, 2) Sosyo-ekonomik içerikten yoksun, sadece olayları (ve onu da kendimize göre çarpıtarak) aktaran, sadece kronolojik, kuru saman gibi bir ezber okumak. Şimdi, Eylül 2005’teki Osmanlı Ermenileri Konferansı’ndan ve Aralık 2008’deki Ermenilerden Özür Kampanyası’ndan sonra, Ermeni geçmişimizle hesaplaşmanın üçüncü ayağına geldik. Tarih eğitimi tabusunu da yıkacak ilk adımı attık. Açılış tebliğinde söylediklerim, Baydemir’in dediklerini sayılarla tekrarlıyor (tebliğ için bkz. www.baskinoran.com).

“1915 Ermeni ve Süryani katliamları, Anadolu burjuvazisini imha etti. Koca ülkenin ticaret, ihracat ve sanayi üretimini bu insanlar yapıyordu: İpekçilik, çinicilik, halıcılık, dokumacılık, boyacılık, bakırcılık, kuyumculuk, taş işçiliği, manifatura; fıstık ve tütün başta olmak üzere sanayi bitkileri üretimi. Bir düşünün: 1882’de, Anadolu’nun ihraç limanı Trabzon’dan İstanbul’a beş ayrı vapur şirketi çalışıyor, limanda yılda 500’ün üzerinde gemi işlem görüyordu. İstanbul-Giresun arasında haftada karşılıklı dörder, İstanbul-Ordu arasında üçer sefer yapılıyordu. Bugün Bodrum’a gelen gemi sayısı yılda 48. Rezalet sadece ekonomiyle de sınırlı kalmadı. Anadolu’nun tek yüksek kültür dokusunu da yok ettik. Mesela, sadece Harput ovasında 8.660 öğrencinin okuduğu 92 Ermeni okulu vardı. Atatürk, Harput’ta Ermeni tiyatrosu başladıktan 1 yıl sonra doğdu. Burada Sursuryan Kardeşler’in fotoğraf stüdyosu 1890’da açılmıştı. Acaba bugün Harput’ta tiyatro var mıdır? Ekonomi nasıldır?” 

Kürtler neler dedi?
Bu maddi ve manevi uygarlığın yıkımını borçlu olduğumuz Türk milliyetçisi İttihatçıların kullandığı Kürt halkının torunları ne diyor peki? Konferansın eşgüdümcüsü Cengiz Aktar’ın açılışta söyledikleri: “Hafıza bu topraklara geri geliyor. Daha çok başlarındayız; yol daha çook uzun. Ama cin şişeden bir daha girmemek üzere çıktı. Bu topraklarda yaşayanların ezici çoğunluğu inkar etmiyor aslında; öğrendiği yanlışı tekrar ediyor”. Bu konferansta bu yanlış ezber, Kürtlerden neredeyse hiç duyulmadı. Dinleyicilerden bir veya ikisi “Aşiret reisleri ve devlet kışkırttı; yoksa, halklar iyi geçiniyordu” demeye çalıştılar, ama çok zayıf bir sesti ve tekrar edilmedi. Baydemir kalktı: “Özgür bir yaşam arzuluyorsak, geçmişle yüzleşmek zorundayız. 19. yy.’da ne yaşandığını bilmek ve kabul etmek zorundayız. Halkımızın geçmişinde alçaklıklar varsa, onu reddetmek, ona ortak olmamak bizim ahlaki, vicdani, siyasi görevimizdir. Tek bir Kürt veya Türk bu katliamdan sorumlu değildir; ama o dönemin kirliliğini mahkum etmesi şartıyla. Ben kendi hesabıma, katliamda yer alan dedelerimin dedeliğini reddediyorum. Bu katliamlara bedel ödeyerek direnen insanların dedesinin dedem olmasını tercih ediyorum”.

Gencecik tebliğcilerin büyük güç kattığı konferanstaki hava tamamen buydu. Türkiye’nin çokkültürcü belediye başkanı Abdullah Demirbaş tamamladı: “2005 yılıydı, bir Süryani bana geldi. ‘Kemalistlerin size yaptığını siz de bize yapacak mısınız?’ dedi. Ben bir Kürt idim. Anadilimle ilgili çok acılar yaşamıştım. Bu acıları başkasına yaşatmak yerine, başkalarının bunları yaşamaması gerektiğine karar verdik. Ben kendim için ne istiyorsam, başkaları için de onu istiyorum”. 

Ermeni diasporası ne dedi?
Diasporadan çok sayıda dinleyici ve konuşmacı gelmişti. Bunlardan biri de önümde oturuyordu. Baktım benim resmimi çekiyor, ben de ona adını ve şehrini sordum. Diasporanın en keskin yerlerinin başında gelen Lyon’dan, Manuk Pamukçuyan imiş. Ana-babası Sivas’tanmış. Sırası gelince kalktı: “Ben entelektüel değilim. İş adamıyım. Avrupa demokrasileri hastalanırken, insanlar borç ödemekten başka şeyden konuşmazken, biz burada demokrasinin yolları üzerine düşünüyoruz. İçimde fırtınalar esiyor şu anda. Sizinle birlikte demokrasi ve kimlik mücadelesi etmekten çok mutluyum. Benim için bu bir kilometre taşı olacak. Dönünce, burada konuşulanları çevirip yayınlayacağım. Özellikle de sağcı Fransız politikacılarına yollayacağım. Sizinle olmaktan çok mutluyum.”

Oysa benim bildiğim diaspora; değil böyle şeyler söylemek, değil Türkiye’deki bir konferansa katılmak, Türklere tanıştırılmayı bile reddederdi Özür Kampanyası’ndan önce. Bugün (16 Çarşamba) aldığım bir ileti, ABD’deki bir tartışma listesine yazdığı çok sert mektuplardan tanıdığım Fransalı bir Ermeni doçentten geliyor: “Uzun lafın kısası, diyebilirim ki, gençliğimde ve hatta 40’ımdan sonra bile, bir gün gelip de çok seveceğim Türk dostlar olabileceğini asla düşünmemiştim.” 

Rakel’in ağıtı…
C. Aktar son sözü Rakel’e verdi. Rakel her zamanki hüzün ve onur abidesi haliyle kürsüye geldi, dedi: “Söyleyeceğim, yastığında-yorganında sevdikleriyle beraberken rahmete gidecek biri için, onun ağzından söylenen bir veda ilahisidir. Ben bu ağıtı sokaklarda, zulümle, işkenceyle ölen Kirkor Zohraplara, bugün kemikleri bile bulunmayanların anısına armağan ediyorum. Kürtçedir.” Ve Varto/Vartan aşiretinden Rakel, Kürtçe olan anadilinde, o yöreden bir ağıt yakmaya başladı. Hepimizin ciğerini cayır cayır dağlayarak. Ağıt, çok tanıdık bir ezgiye sahipti: “Ankara’nın taşına bak / Gözlerimin yaşına bak.” Böylece o türkünün aslını da öğrenmiş olduk.

Rakel’e Türkçesini sordum:
“Çok ağlamayın dostlarım / Ben vatanıma [cennete] gidecem / Burda çok kalmayacam / Burası acı dolu / Derdim, kederim çok fazla / Gurbette olmak çok acı / Ben vatanıma gidecem / Yalvarırım, üstüme ağlamayın / Yas tutmayın, kederlenmeyin / Bütün dertlerim geçecek / Ben vatanıma gidecem / Gelin azizlerim eliniz öpeyim / Sizden aflık dileyim / Ben vatanıma gidecem.”

Konferanstaki konuşmaları şu linkten seyredebilirsiniz: http://www.hrantdink.org/?Detail=404

Baskın Oran'ın Sunumu

Kaynak ve Fotoğraf: Radikal Gazetesi, Güncelleme Tarihi: 3 Aralık 2011