Kızıltepe yolundan gidiyorsanız, Mardin’e neden Kartal Yuvası dendiğini anlarsınız. Mezopotamya’yı daha iyi görmek için güneşe ulaşmak ister gibi uzanır gökyüzüne çünkü. Kente yabancıysanız, beklenmedik aydınlığı gözlerinizi kamaştıran Mardin güneşi, taş ustalarının elinden kim bilir hangi yüzyılda çıkarak şekil bulmuş muhteşem evlere kendi rengini vermek için ışınlarını daha da yakıcı salmış bu kente sınırsınız. Geceleri de bir başkadır. Hangisi yıldız, hangisi bir evin solgun ışığıdır anlayamaz, karıştırırsınız.

Kızıltepe’den uzaklaştıkça ise Kürtçe’nin yerini Arapça alır. Siz, karşınızda Süryani evlerinin yaklaştıkça büyüleyen ihtişamına, kulağınıza çalınan farklı dillerden seslere kanıp bir halkların kardeşliği rüyasına dalmışken, aniden uyanırsınız. Çünkü yolun sol tarafındaki tepede, kilometrelerce öteden de görünsün, kafalara iyice kazınsın diye kocaman kocaman yazılmıştır: Ne mutlu Türküm diyene!

Sadece o tepede mi? Mardin’den Mezopotamya’yı izlerken başka bir uzak tepede yine görürsünüz o yazıyı. Rüyaya izin yoktur yani. Mardin, Süryanilerin, Arapların, Mıhallemilerin, Ermenilerin, Yezidilerin, Kürtlerin ortak memleketlerindendir doğrudur ama yok hoşgörü kentidir, yok dillerin, dinlerin buluştu yerdir, mozaiktir ezberlerini yinelerken resmi ağızlar, her halkın, her dilin, mozaiğin her parçası illa ki önce Türk olduğunu söylemesi gerektiğinin bir kez daha farkına varırsınız.

İşte bu iki dev sloganın arasındadır o “kardeşlik kenti”. Ona ulaşmak için önce kentin girişindeki jandarma noktasında yapılacak kimlik kontrolünü de kazasız belasız atlatmanız gerektiğini de hatırlatalım. 

Deyru’l Zafaran

Tam da böyle duygularla giriyoruz, kapısında “Süryani dilinin anavatanına hoşgeldiniz” yazılı DeyrulZafaran Manastırı’ndan...

Manastır Türkiye’de ilk defa yapılacak Uluslararası Süryanice Sempozyumunun açılışına ev sahipliği yapıyor. Protokol tıklım tıklım. AKP’li belediye başkanından valiye, Kültür Bakanlığı temsilcisine kadar herkes gelmiş. Ooo Cumhuriyet Savcısı da buradaymış, davet edilmiş de mi gelmiş, yoksa bir dava mevzu bulmaya mı diye düşünmeden edemiyor insan. Açılış konuşmaları uzun Devlet erkanı tabii ki “kardeşlikten, ortak yaşamdan” dem vuruyor. Yurtdışından gelen Süryaniler kendi dillerinde konuşuyorlar.

Kültür bakanlığı temsilcisi “ilk defa Süryanice dinlediğini” söylüyor, ne güzel! Yine de Süryanice’ye katkılarından dolayı plaket alanlar arasında kendisi. Vali Mehmet Kılıçlar, “bazı münferit” olayların cahillikten ve ne ilgisi varsa “terörden” kaynaklandığını söylüyor kürsüde. Bazı münferit dediği Süryanilere “Hıristiyan” olmalarından kaynaklı yapılan baskıları kastediyor olsa gerek. Devlet erkanı böyle pembe tablo çizerken aklımıza, ilkokulun beş yılını da “niye Müslüman değilsiniz” diye hakaretlere ve dayağa maruz kalan ve bu yüzden okulu bırakan Süryani genç kızların anlattıkları geliyor. Süryanilerin 1 Nisan bayramlarını sadece 2005 yılında açık alanda kutlayabilmeleri, 2006’da “güvenlik gerekçesi” ile kutlamanın kapalı salona alınıp sonra da tamamen ortadan kaybolması, Süryani papazın kaçırılması, Papazların evlerine atılan el bombaları falan, bunlar hep münferit tabii.
Başbakan Erdoğan’ın sempozyumu tebrik mesajı okunuyor sonra Türkçe ve Süryanice olarak. Ancak mesajın içinde ne “Süryani”, ne “Süryanice” lafı geçmiyor bile. Bir daha hatırlıyoruz Midyat’ta Süryani köyüne yasadışı el koyan sonra da mahkeme kararıyla geri adım atmak zorunda bırakılan korucu ailenin başının, yani korucubaşının AKP’den milletvekili yapıldığını.

Ortak bir dil oluşturmak için

İlk 3’ü Irak’ta yapılan ve Irak, Türkiye, Ortadoğu’nun çeşitli ülkeleri, Avrupa ve saymakla bitmeyecek kadar çok ülkeye dağılmış Süryanilerin, ortak bir dilde buluşması için düzenleniyor sempozyum. Süryanilerin Tur Abdin yani “Tanrıya tapanların dağı” dediği Mardin, Midyat, idil ve çevresini kapsayan bölge Süryanice’nin ana vatanı gerçekten. Ancak zorunlu göçle Süryanilerin sayısı azaldıkça bu dil de kendi vatanında yok olmaya başlıyor.

Sempozyum için dünyanın dört bir yanından Süryani dili uzmanı profesörler, doktora öğrencileri gelmiş. Aralarında Türkiyeli olanlar var ama tabii bu dili Türkiye’de okuyanlar yok. Milyonlarca Kürt’ün yaşadığı ülkede Kürdoloji açmayan zihniyet, bir avuç kalmış, Lozan anlaşması kapsamına bile sokmadığı bir avuç kalmış Süryani için, Süryani dili bölümü mü açacaktı yani. Ne önemi var tarihte Ortadoğu’nun anadiliymiş falan.

Şimdi sadece Manastırlarda öğretilebiliyor Süryanice okuma yazma. Ama özellikle Ortadoğu’daki Süryaniler, farklı lehçelerden ortak bir dil oluşturmak için sempozyumlar yapıyor.

‘Malatyalının kitabını İngilizce’den çeviriyoruz’

Aslen Midyatlı ancak Almanya’da yaşayan Prof. Dr. Shabo Talay, “Süryani dili hakkında böyle bir sempozyum Türkiye’de ilk kezdir. Buranın yöre tarihi için çok önemli olduğunu sanıyorum. Son yıllarda Mardin’de Süryani dili hakkında bir şey işitilmiyor yeniden böyle bir ses işitilmesi için önemli bence. Mardin’de anadili olarak Süryanice konuşan kimse yoktur. Hatta Türkiye’de bu dil üzerinde konuşabilecek kimse yok, benim için utanç verici olan budur. Türkiye’de Süryani dili üzerinde araştırmalar çalışmalar yapan hiçbir üniversite yoktur, neden yoktur?” diyor.

Süryanilerin Türkiye tarihinin bir parçası olduğunu hatırlatarak verdiği örneğe göre, Türk Tarih Kurumu Süryani tarihi ile ilgili Süryanice bir kitabı İngilizce baskısından çeviriyor. Kitabın yazarı Bar Habreus aslen Malatyalı halbuki. “Düşünün Malatyalının dilini anlamıyorsunuz, onun dilini Türkçe’ye tercüme edemiyorsunuz” diyor ve ekliyor Talay: “Avrupa’da Türkçe öğretildiği gibi burada da Süryanice öğretilmeli. Ben Türkoloji de okudum Almanya’da”

Sempozyum Başkanı Bağdat Üniversitesi’nde Süryanice ders veren Robin Şmuil de “Konferansın amacı birleştirici ve ulusal bir dil oluşturmak. İlk üç konferansı biz Irak’ta yaptık. Bu dördüncü konferansı buradaki Süryanilerin de desteği ile, Deyru’l Zafaran Manastırı sakinlerinin desteği ve Türkiye hükümetinin izni ile gerçekleştirebildik”

Burada, Tur Abdin’de bu konferansı yapmak ayrı bir anlamı vardı. Türkiye’de yapılmasının ayrı bir sebebi de Irak’ta yapılsaydı yurtdışından gelecek akademisyenlerin güvenlik sorunları olabilirdi” diye anlatıyor. Çok haklı. ABD’nin işgali altında din çatışmalarının binlerce can aldığı Irak’ta Süryani halka yapılan saldırılar sonucu Musul’da binlerce kişinin kilise ve manastırlara sığındığı haberi geliyor aynı günlerde.
Devam ediyor Şmuil, “Biz biliyoruz tarihte dilimiz bu ülkede memlekete hakim olan bir dildi. Türk, Kürt, Arap kültürlerine de bir çok katkısı olmuştur bu dilin. Bu dilin burada yavaş yavaş renginin solduğunu, kaybolduğunu da biliyoruz. Ama hala umudumuzu kaybetmedik. Asuri/ Süryaniler hala Tur Abdin’de vardır. Dilimiz tabii ki burada zayıflamış ama ölmemiştir”

Şmuil Irak’ta Kürt Bölgesi’nde Süryanice eğitimin olduğunu da öğreniyoruz.

‘Dilimizi yaşatmak hakkımızdır’

Hanna Altunkaynak da Midyat’ın Zaz köyünden. Türkçe “İzbırak” olsun diye koymuş devlet köyün adını. 1987 yılında göçmüş İsveç’e. Orada Süryanice anadil öğretmeni. “Gurur duyuyorum bu toplantıdan. Biz bu toprakların insanları olduğumuz halde, uzun zamandır böyle büyük bir konferans ilk defa yapılıyor” diyen Altunkaynak, Türkiye’de Süryanice eğitim olması gerektiğini vurgulayarak “Biz Süryaniler kendimizi Türkiye’nin içinde yabancı görmediğimiz, yerel halk olduğumuz için olması gerektiğini düşünüyorum. Dilimizi, kültürümüzü yaşatmak hakkımızdır. Mardin’de bir üniversite kuruluyor. Süryanice bölüm olmalı, yoksa bizim öğrenciler yurtdışına çıkıyor eğitim için” Altunkaynak, kendi ülkesinde değil bir başka ülkede anadil öğretmenliği yapabiliyor ne acı.

Türkiye’yi illa ki böleceği sanılan anadilde eğitim şu İsveç’i bir türlü bölememiş. Altunkaynak’ın yaşadığı 125 bin nüfuslu kentte 35 ayrı dilde eğitim veriliyor halbuki: “İsveç’te bütün yabancı diller 1965’ten itibaren Parlamento karar vermiş nerede 5 tane diyelim ki Türk ailesi bulunuyorsa, onların anadil eğitimi hakkıdır, yasal olarak bu öğrencilere anadil eğitimi verilmesi zorunludur. Bunlar anne babalara bağlı, bazıları tercih ediyor bazıları istemiyor. Bir de resmi dil olarak kabul ediliyor bütün yabancı diller sadece Süryanice değil”

Kürtçe’nin ikinci resmi dil olarak kabul edilmesini istemek “vatan hainliği” sayılan ülkemizde bu sayıları aklımızın alması mümkün değil!

* Süryanice’nin ana vatanına hoş geldiniz

Yazı ve Fotoğraflar: Elif Görgü, Evrensel

Güncelleme Tarihi: 21 Ekim 2008