Erkam Tufan “bir ‘ötekinin’ diğer bir ‘ötekiye’ bakışında bile problemin olduğu bir toplumda yaşamak, kendi devleti tarafından öteki sayılmak nasıl bir duygu?” sorusunun peşine düşmüş.

Türk siyasetin son 30 yılının en temel tartışma konularından biri kimlik ve farklılık siyasetleri etrafında oluşmuştur. Başörtüsü, Türklük, Kürtlük, Lazlık, Çerkezlik, Alevilik, Sünnilik, azınlık hakları vb. konuların ortak paydası kimlik ve farklılık manivelasıdır neredeyse. Türkiye’deki demokratikleşme çabalarını sınırlayan konuların başında kamusal müzakerenin ‘ötekileştirilen’ zümrelere kapatılması gelir. Çünkü, farklılıklar genel itibari ile tarih boyunca manipülasyonlara açık bir alan olmuş ve kitleleri birbirine düşürmede önemli bir sosyal argüman olarak kullanılmıştır. Din, dil, ırk ve kültür ayrıcalıkları hemen her yerde dış ve iç çatışmaların, engellenemeyen büyük savaşların asıl kaynağı olagelmiştir.

Türkiye, bu açıdan bakıldığında jeopolitik konumu, tarihî ve kültürel zengin mirası ile (bakış açısına göre) ya önemli bir dinamik ya da patlamaya hazır bir bomba konumdadır. En ufak hadiseleri fırsata çevirmek, aynı şekilde bu hadiseleri bir kargaşaya dönüştürmek mümkündür. Cumhuriyetin ilk yıllarında tek tip ve farklılıkları içinde barındırmayan bir ulus oluşturmak için girişilen çabalar büyük ölçüde ya göçe zorlama ya da asimilasyon üzerinden yapıldı. Müslüman olmayan halklar göçe zorlandı. Çünkü asimile olması mümkün değildi.

Türk ırkından olmayanlar ise asimilasyona tâbi tutuldu. Kimlikleri inkar edildi. Buna en büyük itiraz da Kürtlerden geldi. Gayri Müslimler ise Türklük kimliğine sıkı sıkıya bağlandılar. Her fırsatta Türk olduklarını ifade ettiler. Kötü bir toplum mühendisliği ile yapılan bu çalışma sonucunda sistemin iki tür vatandaşı vardı: Makbul olan vatandaş ve ötekiler. Batılı yaşam tarzını benimsemiş ama Batı karşıtı olan, aynı zamanda Sünni ama Alevi gibi yaşan, Orta Asya’dan göçtüğünü iddia eden Türkoğlu Türk olanlar, istenilen kadar Türk milliyetçisi olanlar, istenilen şekilde Müslüman olanlar makbul vatandaştı. Bu standartları bulmak zor olduğundan, itilip kakılmak ve ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmek ise kaçınılmazdı. İşte bu kaçınılmazlığın sonucuydu, Türkiye’de öteki olmak.

Ötekinin ötekine bakışı

Erkam Tufan’ın Demokratikleşme Sürecinde Türkiye’de Öteki Olmak isimli kitapı içimizdeki öteki dünyaları Yahudiler, Rumlar, Başörtülüler, Ermeniler, Süryaniler, Kürtler, Aleviler ve Çingeneler olmak üzere sekiz kategoride ele almış. Türkiye’de Yahudi olmayı edebiyatçı yazar Mario Levi ile, Rum Olmayı Işık Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Yorgo Stefanopulos ile, başörtülü olmayı Taraf gazetesi yazarı ve sosyolog Hilal Kaplan ile, Ermeni olmayı Prof. Dr. Arus Yumul ile, Süryani olmayı İstanbul Süryani Katolik Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Zeki Basatemir ile, Kürt olmayı yazar Altan Tan ile, Alevi olmayı yazar ve milletvekili Reha Çamuroğlu ile, Çingene olmayı ise Roman Kültür Geliştirme ve Dayanışma Derneği başkanı Aydın Elbasan ile yapmış. 

Bir ‘ötekinin’ diğer bir ‘ötekiye’ bakışında bile problemin olduğu bir toplumda yaşamak, T.C. vatandaşı olup ikinci sınıf muamelesi görmek nasıl bir şey? Kendi devleti tarafından öteki sayılmak nasıl bir duygu? Bu ve benzeri sorulara bütün ötekileri buluşturan bir kitapta cevap bulmak birlikte yaşama alışkanlığımızın yerleşmesine katkı sağlayacak.

Güncelleme Tarihi: 3 Mayıs 2011