Bu kitap Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşundan yıkılışına kadar geçen sürede, gayrimüslimlere verilen ahitnameyi ve nizamnameleri kapsayan, konusunda ilk ve tek kitaptır. Galata'da yaşayan Hristiyanlara verilen Galata Ahitnamesi ile başlayan belgeler, Süryanilere verilen nizamname ile sona ermektedir. Kitabın ekinde Cumhuriyet döneminde kurulan ancak hiçbir zaman gerçek bir kilise ve patriklik olmayan Türk Ortodoks Patrikhanesi konusunda bilgiler yer almaktadır.

Kitabın önsözünde yer alan yazı: "İlk kitabım ‘Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri’ 2003 yılı Mayıs ayında yayımlandı. Tüm hazırlık ve baskı giderlerini karşılayarak kitabı 2200 adet bastırdım. Kitabın yaklaşık 300 adedini dostlarıma, arkadaşlarıma verdim. Kalan yaklaşık 1900 kitabın gelirlerini de okulum Tıbrevank’a bıraktım. Okul yönetimi 500 kitabı piyasaya verdi, kalan kitapları elden dağıttı. Elimde de ancak bir kaç kitap kaldı.

Kitabımın baskısı piyasada kalmayınca bazı arkadaşlarım bu kitabı yeniden bastırmamı önerdiler. Aslında kitabı yeniden bastırmak değil, bütün gayrimüslim nizamnamelerini kapsayan bir kitap hazırlamak projem vardı. Ancak ilk kitabımda ciddi hayal kırıklığına uğramıştım. O zamanlar bazı gazete ve kişileri fazla ciddiye alıyordum sanırım. Üretmeyen ama önemli olmak ve intikam almak gibi ilkel güdülerle kitabı karalayan, tarihi matematik bilim sanan kişiliksiz tiplere şaşırmamak gerekirdi. Bu arada karşı olduğum tüm kişi ve çevrelerden uzak durmak ve bunlarla olan ilişkilerimi kesmek gibi basit bir savunma yöntemi geliştirdim. Sonunda başta Arsen Yarman, Ohan Pekel, Yervant Özuzun, Levent Erden ve Haluk Mesci olmak üzere pek çok dostumun destek ve teşvikiyle yeniden çalışmaya başladım.

Kararımdan önce ilk kitabımda da bana pek çok yardımı olan Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü araştırma görevlisi, değerli dostum Cahit Külekçi’ye söz ettim. Şu kadarını rahatlıkla söyleyebilirim ki; Cahit Bey’in yardımları olmasaydı bu kitap yazılamazdı. Cahit Külekçi de İstanbul’daki Ermenilerin günlük yaşamları hususunda bir doktora tezi hazırlıyordu. Zaman zaman yardımlaşıyorduk. Ona, tüm gayrimüslim nizamnamelerinin bir arada bulunacağı kitap çıkarmak istediğimi söyledim ve kitabın editörlüğünü önerdim. Cahit Bey kabul etti. Ben bulamadığım nizamnameleri kendisine bildirdim. Latin harfleriyle Osmanlıcasını bulduğum nizamnamelerde bazı sorunlar vardı. Latin harflerine çevrilirken yapılan hatalar çeviriyi çok zorlaştırıyordu. Bu yüzden Cahit Bey nizamnamelerin orijinalini bulup yanlışları düzeltmemi sağlıyor, bulamadığım kelimelerin anlamlarını buluyordu. Asıl olan Ermeni, Rum, Yahudi ve son olarak Süryani Nizamnameleri idi. Diğer Hıristiyan gruplarla ilgili nizamnameler çok dar kapsamlı nizamnamelerdi.

İlk belge olarak Galata Ahidnamesi’ni aldık. Ermenilerin -biri devletçe onaylanmadan iki yıl uygulanan 1860 Nizamnamesi olmak üzere- üç nizamnamesini kitaba aldık. Rum, Hahamhane ve Süryani Nizamnamesi’nin yanında Protestan Nizamnamesi ile hiçbir kaynakta bulunmayan Katolik Nizamnamesi’ne de kitapta yer verdik. Kitabın ekinde ise, bizce bu gün hiçbir önemi kalmayan Türk Ortodoks Patrikliği ile ilgili bilgiler ve gayrimüslimlerle ilgili çeşitli ferman örnekleri bulunmaktadır.

Ermeni nizamnamelerinde eski çalışmanın yanında Cahit Külekçi’nin çevirisinden de yararlandık. Osmanlıca Türkçesi ile yazılmış orijinal nüshasını bulamadığımız 1860 Ermeni Nizamnamesi dışında, bütün nizamnamelerin Osmanlıca orijinalini esas aldık. Ancak Ermeni nizamnamelerinde kısmen Ermenice orijinallerden de yararlandık. 1863 Ermeni Nizamnamesi’nde Osmanlıcasında olmayan ve sadece Ermenice aslında bulunan ilk altı bendi de çeviriye koyduk. Diğer nizamnamelerde Osmanlıca orijinal metinler esas alındı.

İlk kitabım hala üç Ermeni Nizamnamesi’nin Türkçesi’nin, iki nizamnamenin Osmanlıca Latin harfleriyle orijinalinin ve iki nizamnamenin Ermenicesinin bir arada bulunduğu ilk ve tek kitap. Bu kitap da bütün Osmanlı gayrimüslim nizamnamelerini bir araya getiren tek kitap olacak.

Kitabın yazılmasında en önemli görevi yüklenen değerli dostum Cahit Külekçi’ye; kitabın kapağını yapmayı kabul eden ezeli ve ebedi ortaklarımdan, Mimar Sinan Üniversitesi Grafik Bölümü öğretim üyesi değerli dostum Emre Senan’a; kitabı dikkatle okuyup inceleyerek pek çok düzeltmeyi yapan Aret Çiçekeker’e ve yine düzeltmelere yardımcı olan Nadya Uygun’a; kitabın basımında hiçbir yardımı esirgemeyen Akademi Matbaası sahibi Yusuf Uygun’a ve tüm matbaa çalışanlarına; yine her çalışmamda olduğu gibi bu çalışmamda da hep yanımda olan huysuzluk ve gerginliklerime sessizce katlanan eşim Mari Bebiroğlu’na ve tabi bu kitabın yazılmasını hep destekleyen bütün dostlarıma teşekkür etmeyi borç bilirim. Kitabımı büyük hayırsever, değerli insan, bacanağım Setrak Tokat’ın aziz anısına ithaf ediyorum.

Elinizdeki kitap tüm hazırlık ve basım giderleri tarafımdan karşılanarak 3000 adet basılmış ve tüm gelirleri arkadaşlarımızla birlikte kurduğumuz Ser Yardım Derneği’ne bağışlanmıştır".

murat.bebir@gmail.com


İstanbul, 2008, 1. baskı, 14 x 20 cm., 269 sayfa, Türkçe, Karton Kapak.
ISBN No: 9789755452364
Tel: 0212-244 20 60

Güncelleme Tarihi: 24 Haziran 2008