Türkiye, şimdiye kadar tabu sayılan, ancak en önemli temel özgürlüklerin önüne duvar ören yasaklarla birer birer vedalaşıyor. Bunlardan biri de anadilin yaşam içinde kullanılabilmesine yönelik düzenlemeler. Kürt sorunu temelinde gündeme gelen anadil tartışmaları Türkiye'de diğer dillere mensup halkların da farkındalığını artırdı. Çeşitli platformlarda dile getirilen talepler arttı. Şimdiye kadar adını hiç duymadığımız diller için ana dilde eğitim talepleri kimi zaman çok fantastik algılansa da büyük resmin renkliliği farklılıklara açık herkesi heyecanlandırdı. Ermenice, Çerkesçe, Gürcüce, Pomakça derken dil ve kültür bakımından aslında ne kadar da zengin bir coğrafyada yaşadığımızı fark ettik. Bu vesileyle Türkiye'nin bir dil haritasını çıkarmak istedik.

Araştırmalara göre Türkiye'de Türkçe'nin dışında irili ufaklı otuz altı kadar dil ve lehçe konuşulmuş. Ancak bunlardan on sekiz tanesi yok olmuş. Aslında Türkiye'de hangi dilin nerelerde konuşulduğuna dair en kapsamlı bilgiler 1965 yılına dayanıyor. Zira o yıl yapılan nüfus sayımında konuşulan diller de sorulmuştu. Bugün hangi dillerin nerede yaşadığına dair tahmini bilgilere ise ancak o dillerin kültür merkezleri aracılığı ile ulaşabiliyoruz. Mübadele ya da göçler yoluyla Türkiye'ye gelen halklarda ortak sorun ise üçüncü kuşaktan sonra anadilini konuşan nüfusun neredeyse yok olması. Görüştüğümüz dernek başkanlarına göre göçlerden sonra köylere yerleşenler, büyük şehirdekilere nisbeten daha şanslı. Çünkü anadili yaşatma alanları daha geniş. Bu yüzden dernekler büyükşehirlerde anadil eğitim kursları ile dillerini gelecek nesillere aktarma çabasında.

Bugün konuşulan dillerden eğitimde kullanılanlar Türkçe'nin dışında Kürtçe, Süryanice ve Arapça. Kürtçe ve Süryanice eğitimi resmi olarak ilk kez Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü'nde gerçekleşmişti. Bunu daha sonra diğer üniversiteler de takip etti. Bu yıl ise kısmen de olsa Lazca ve Çerkezce de okullarda seçmeli ders olarak verilmeye başlandı. Önümüzdeki dönemlerde Karadeniz'de devlet üniversitesine bağlı Laz Enstitüsü kurma girişimleri ise devam ediyor.

Mardin Artuklu Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Yaşayan Diller Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Kadri Yıldırım, Türkiye'de bu alanda kapısını çalabileceğimiz nadir isimlerden biri. Enstitüde Türkiye'de konuşulan diller üzerine ciddi çalışmalar yapılıyor. Biz de üniversite ve enstitülerde yapılan bu kıymetli araştırmaların sadece akademik camianın değil herkesin faydasına açılmasını temenni ederek bilgilerine başvurduk.

Süryanice:Renkler Solmasın Kültürler Kaybolmasın Platformu'dan aldığımız bilgiye göre Türkiye'de yaklaşık 20 bin Süryani yaşıyor. Bunların sadece yüzde 10'u yani 2 bin kişi kendi anadilini konuşabiliyor. Sami Dilleri Ailesine giren ve Hz. İbrahim'in Fırat'ı geçmeyinceye kadar konuştuğu kadar eski olan Süryaniceyi yazabilenlerin oranı ise yaklaşık yüzde 1.

Arapça:Türkiye'de 1 milyon ile bir buçuk milyon arasında değişen kişinin anadili. Hatay, Adana, Mersin, Mardin, Siirt, Şırnak, Batman, Bitlis, Muş, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, İstanbul, Ankara ve İzmir'de konuşuluyor. En son 2007'de yapılan araştırmaya göre Arapçayı anadil olarak belirtenlerin sayısı 1 milyonu aştı.

Çerkesçe:Mardin Artuklu Üniversitesi'nden Kadri Yıldırım'ın verdiği bilgiye göre Türkiye'de Çerkez genel adıyla anılanların tahmini nüfusları şu şekilde; Adigeler bir milyon; Abazalar üç yüz bin; Osetinler beş bin; Dağıstanlılar beş bin; Çeçen İnguşlar da bin kişi civarında. Çerkezcenin anadil olduğu belli başlı yerler Sakarya, Düzce, Kahramanmaraş, Samsun, Balıkesir, Tokat, Sivas, Çorum, Yozgat, Amasya, Eskişehir, İzmir ve Afyonkarahisar. Kafkas Federasyonu Genel Koordinatörü Betül Dinçer, yapılan bir araştırmaya göre 60 yaş üzerindekilerin anadili konuşma oranı yüzde 90 iken, 0-10 yaş arasında bu rakam yüzde 10'a iniyor. Bugün çeşitli üniversitelerde seçmeli ders olarak öğretilen dilin günlük hayatta kullanımı giderek azalıyor.

Lazca: Bütün Doğu Karadenizlilerin Laz sanılmasından dolayı kalabalık sanılan Lazların gerçek sayısı 80 bin civarında. Kafkas halkı olan ve Lazca konuşan gerçek Lazlar ise Rize ce Artvin'în birkaç köyünde ve göç ettikleri büyük şehirlerde yaşıyor.

Arnavutça: Türkiye'de tahminen 2 milyon olan Arnavut nüfusu İstanbul, Bursa, Ankara, Tokat, Samsun ve Sakarya'da yoğunlukta. Kosova Kültür Merkezi Genel Müdürü Kamil Bitiş, dillerini yeni nesillere aktaranların ise oldukça az olduğunu söylüyor. Kaç kişinin Arnavutça konuştuğuna dair bilgiye ulaşmanın ancak nüfus sayımı gibi bir çalışma ile ortaya çıkabileceğini söyleyen Bitiş, Arnavut nüfusun ancak yarısının bugün konuşabilecek düzeyde olduğunu söylüyor. Bunlar da orta düzeyin altında. “Bir kuşak öncesinde neredeyse hepsi konuşabiliyordu.” diyen Bitiş, dillerini gençlere öğretmek için Kosova Kültür Merkezi'nin Arnavutça eğitimi verdiğini söylüyor.

Boşnakça: Türkiye'de dilini kuşaktan kuşağa aktarmada en etkin halklardan biri de Boşnaklar. En yoğun yaşadıkları iller ise İstanbul, Adapazarı, Kocaeli, İzmir, Çanakkale, Kırklareli ve Bursa. Türkiye Bosna Hersek Kültür Derneği Federasyonu Başkanı Abdullah Gül, Türkiye'de yaklaşık 2 milyon Boşnak yaşadığı bilgisini veriyor. Gül, bu sayının en az yarısının Boşnakçayı iletişim kurabilecek düzeyde konuşabildiğini söylüyor. Buradaki Boşnakların Bosna ve Sancak'taki akrabalarıyla hala görüştüklerini ifade eden Gül, “Örneğin biz, Sancak Bölgesi'nde kurbanımızı kesip oradaki akrabalarımızı ziyarete gittik. Dil akrabalarımızla iletişimi sürdüren tek unsurumuz.” diyor.

Ermenice:Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne giren ve Batı Ermenicesi ile ve Doğu Ermenicesi olmak üzere iki dala ayrılıyor. Ermenice'nin Türkiye'de konuşulan dalı Batı Ermenicesi. Hrant Dink Vakfı'ndan Hermine Sayan'ın verdiği bilgiye göre Türkiye sınırları içinde yaklaşık 15-20 bin kişi Ermenice konuşuyor. 1915'te Osmanlı sınırları içinde 2 bin okul ve 200 bin öğrenci olduğunu hatırlatan Sayan, bugün ise Anadolu'da Ermenice konuşan kalmadığını, sadece İstanbul'da konuşulduğunu söylüyor.

Gürcüce:Güney Kafkas Dilleri Ailesi'nden olan Gürcüce'yi konuşan kişi sayısının bugün 100 binden az olduğu tahmin ediliyor. Gürcüler Ordu, Sakarya, Artvin, Kocaeli, Bursa, Bolu, Samsun, Giresun, Sinop, Balıkesir ve Amasya'da yer alıyorlar. Türkiye'de bugünkü Gürcü nüfusunun ise 200 bin kişi olduğu tahmin ediliyor.

Hemşince:Genellikle Ermenice ile aynı asıldan olduğu kabul edilen bir dil. Türkiye'de 30-40 bin civarında oldukları tahmin edilen Hemşinlilerden Doğu Hemşinliler Artvin'in Hopa ve Borçka ilçeleri çevresinde; Batı Hemşinliler de Rize'nin Hemşin ve Çamlıhemşin ilçelerinde yaşıyor.

Pomakça: Pomak Kültür Derneği Başkanı Mehmet Demir, Türkiye'de yaklaşık 2 milyon Pomağın yaşadığını söylüyor. Farklı kaynaklarda ise 1 milyon civarında Pomak nüfusundan bahsediliyor. Türkiye'ye ilk gelenler ve bir sonraki neslin Pomakçayı konuşabiliyor. Ancak 30 yaş altındaki üçüncü neslin büyük kısmı konuşamıyor. Pomakların yaşadığı bölgeler ise Trakya'nın büyük bölümü olmak üzere Marmara'da bazı iller, Adana ve Samsun. Şimdiye kadar dağınık ve birbiriyle çok iletişimi olmayan Pomakların Türkiye'ye geldikten 140 yıl sonra dernekleşebildiğini belirtiyor. Okullarda seçmeli dersi öğretmen olmadığı için veremediklerini belirten Demir, bu yıl kursta alınacak eğitimle bu ihtiyacın da karşılanacağını söylüyor.

Romanca:Hint-Avrupa Dil Ailesi'nden olan Romanca Türkiye'de daha çok Adana, Edirne, Çanakkale, Düzce, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, İzmir, Adapazarı ve İzmit'teki Romanlar tarafından konuşuluyor.

Rumca/Yunanca:Ethnologue sitesine göre büyük çoğunluğu İstanbul'da 5 bine yakın kişi konuşuyor.

Yahudice/İbranice: Hami-Sami Dil Ailesi'nden olan İbranice, Türkiye'deki nüfusları 25 bin civarında olan ve genellikle İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara, Çanakkale, Edirne ve Diyarbakır'da yaşayan Yahudiler tarafından konuşuluyor.

Diğer Diller:Türkiye'de çok dar bir alanda oldukça az kimseler tarafından konuşulan ve gizli dil ya da özel dil olarak ifade edilen 8-10 kadar dil daha saptandı. Ancak dil bilimcileri bunların eğitimsel taraflarının mevcut olmadığını söylüyor.

Dünya dillerini araştıran Ethnologue sitesine göre Türkiye'de konuşulan diğer diller şöyle:

Gagavuzca: Türkiye'de yaklaşık 300 bin kişi tarafından konuşuluyor.

Azerice (Güney):Çoğu Kars'ta 530 binden fazla kişi tarafından konuşuluyor.

Abhazca: 4 bin kişi tarafından çoğunlukla Çoruh, Bolu ve Sakarya'da konuşuluyor.

Kaynak: http://www.zaman.com.tr/pazar_iste-turkiyenin-dil-haritasi_2168488.html, Arife Kabil

Güncelleme Tarihi: 18 Kasım 2013