Hükümet, azınlık vakıflarının el konulan mülklerine ilişkin tarihi bir düzenlemeye gitti. Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname’yle azınlık vakıflarının 1936 yılından sonra edindikleri gayrimenkuller için hak sahibi olmalarının yolu açıldı. 1974’teki Yargıtay kararının ardından Hazine’ye devredilen ve azınlık vakıflarına geri verilecek yüzlerce gayrimenkul arasında çok sayıda bina, otel, kilise, bağ bahçe, fabrika ve çeşmeler var. Cemaat temsilcilerinde bayram sevinci yaratan düzenlemenin kendilerini şaşırttığını belirten Azınlık Cemaat Vakıfları Temsilcisi Laki Vingas, “Böyle bir irade vardı ama sürecin uzayacağını düşünüyorduk” dedi.

Ulusal güvenlik gerekçesi
Gayrimüslim cemaate ait vakıfların gayrimenkul edinmesine ilişkin sorun Cumhuriyet tarihi öncesine dayanıyor. Tüzel kişiliklerini ve gayrimenkul sahibi olma hakkını 1912 yılında kazanan vakıflar için 1935 yılında mülklerini beyan etme ve tapuya kayıt ettirme zorunluluğu getirildi.

Bunun ardından vakıf yönetimleri sahibi oldukları gayrimenkullerin listesini Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne teslim etti. 1936 Beyannamesi olarak bilinen bu liste, 1974 yılında Yargıtay’ın ulusal güvenliği gerekçe göstererek aldığı bir kararla gündeme geldi. Bu kararla vakıfların beyannamede belirtilenden başka gayrimenkul elde edemeyecekleri hükme bağlandı. Kararı ardından da vakıfların bağış ve vasiyet yoluyla edindikleri mülkler Hazine’ye devredilmeye başlandı.

İftardan önce sürpriz
Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde pek çok kez tazminata mahkum edilmesine neden olan bu tarihi soruna çözüm, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın azınlık vakıflarının düzenlediği iftara katılmasından hemen önce bulundu. Hükümet tarafından çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname’yle 75 yıl önce el konulan veya Hazine adına tescil edilen mal varlıklarının asli sahiplerine iadesinin yolu açıldı.
Resmi Gazete’de yayımlanan düzenlemeyle kamu kurumları adına tescilli olan, azınlık vakıflarına ait mal varlıkları Vakıf Meclisi’nin olumlu görüş bildirmesi sonrası vakıflara devredilecek. Başvuru için de vakıflara 12 ay süre tanındı.

Düzenlemenin bir diğer yönü de azınlık vakıflarına ait olmasına rağmen Hazine, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi adına kaydedilen veya üçüncü şahıslara geçen gayrimenkuller için “rayiç değeri” üzerinden bedellerinin vakıflara ödenecek olması.

Arınç 1410 başvuru olduğunu açıklamıştı

Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, Mart 2010’da yaptığı açıklamada, azınlık vakıflarının 1410 taşınmazın mülkiyeti için başvurduğunu belirterek, şunları söylemişti: “943 başvuruda eksik belge nedeniyle iki aylık ek süre verildi. 35 taşınmaz tapuda başvuruyu yapan vakıf adına kayıtlı olduğundan yapılacak işlem yoktu. 347 taşınmazın da tapuda malik hanesi açık olması nedeniyle talebin reddine karar verildi. Toplam 96 taşınmazın, vakıflar adına tesciline karar verildi. 11 Rum vakfına 68, sekiz Ermeni vakfına 25, iki Musevi vakfına iki, bir Bulgar vakfına bir taşınmaz tescil edildi. Gönül isterdi ki 1410 taşınmazın tamamını kendilerine teslim edelim. Ancak süreç henüz tamamlanmış değil.”

Bakan Davutoğlu: Yapılan jest değil, tarihi bir adımdır

Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, azınlık vakıflarının mallarının iadesi kararını, “Atılan adım tarihi adımdır, ümit ederiz ki başka ülkelere de örnek olur” diye değerlendirdi. Kosova temaslarının son gününde, gazetecilerin sorusunu değerlendiren Davutoğlu, bu adımların, gazetelerde değerlendirildiği gibi “azınlıklara jest” olmadığını belirterek, “Bu bizim açımızdan eşit vatandaş hukukuna sahip olduğumuz vatandaşlarımızın hukuklarının iadesidir” dedi. (PRİŞTİNE AA)

İadesi beklenen mülklerden bazıları

TESEV’in 2009 yılında hazırladığı “Türkiye’de Gayrimüslim Cemaatlerin Vakıf ve Taşınmaz Mülkiyeti Sorunu” başlıklı raporda azınlıklara ait el konulan mülklerden belli başlıları şöyle listelendi:

Ermeni Toplumuna ait mülkler

- Gedikpaşa Ermeni Protestan İlkokulu (Okul yıkıldı şu an park olarak kullanılıyor)
- Gedikpaşa Ermeni Protestan Kilisesi’ne ait Kumkapı’da 1 apartman, 2 ev, 1 yemekhane ile 1 oyun yeri.
Tuzla Üççeşme’de Kamp
- Yedikule Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’ne ait; Sarıyer’de 1 arsa, 1 ev ve 4 adet hisseli gayrimenkul, Moda’da 1 bina, Şişli’de 2 adet ev, Beyoğlu’nda 1 ev, Kapalıçarşı’da 1 dükkan, Üsküdar’da 1 ev, Kurtuluş’ta 1 apartman, 1 ev ve 1 depo, Taksim’de 1 bina, Beyoğlu’nda 1 bina, Çamlıca’da 1 ev, Beykoz’da 47 bin 500 metrekarelik bir arazi ile Yedikule’de bir arazi.
- Feriköy Surp Vartanants Kilisesi Vakfı’na ait Şişli’de bir apartman ve bir arsa.
- Kuruçeşme (Yerevman) Surp Harç Kilisesi’ne ait Arnavutköy’de 1 gayrimenkul
- Kumkapı Dışı Surp Harutyun Mektebi Vakfı’na ait Kumkapı’da 1 adet dükkan ile Kadıköy’de 1 adet daire.
- Kumkapı Meryemana Kilisesi’ne ait Eminönü’nde bir ev.
- Yeniköy Küd Dıpo Surp Astvadzadzin Ermeni Kilisesi’ne ait İstinye’de bir arsa.
- Feriköy Surp Vartanants Kilisesi Vakfı’na ait Şişli’de bir apartman, bir arsa.
Bomonti Mıhitaryan Okulu
- Vahram Karabet Madat’ın sahip olduğu Şişli’de 2 dükkan ve 1 adet daire.

Rum Toplumunun mülkleri

TESEV’in raporunda Rum Ortodoks Cemaati’ne mensup 81 adet vakfa ait bine yakın taşınmaza el konulduğu belirtiliyor. Listedeki taşınmazlardan bazıları şöyle:
- Balıklı Rum Hastanesi Vakfı’na ait Beyoğlu, Şişli, Eminönü, Beşiktaş, Üsküdar, Fatih, Kadıköy ve Adalar’da bulunan; 157 ev, 26 bahçeli ev, 21 apartman, 3 bina, 6 daire, 66 dükkân, 2 iş hanı, 1 çivi fabrikası, 1 gazoz fabrikası, 2 otel, 1 toplantı salonu, 1 gece kulübü, 1 pavyon, 2 gazino, 2 depo, 1 atölye, 26 arsa, 1 tarla, 2 bağ, 2 bostan, 1 bahçe, 3 mezarlık.
- Fener Rum Patrikhanesi Aya Yorgi Kilisesi Vakfı’na ait Heybeliada’da su deposu ve ahşap depo, 1 bahçeli ahşap ev, Fatih’te 1 arsa ve kârgir ev, Eminönü’nde bir hanenin 1/4 hissesi, Beyoğlu’nda konsolosluk binası.
-Fener Rum Mektebi Kebiri Vakfı’na ait Kadıköy Göztepe Mahallesi’nde 19 arsa; Kadıköy Osmanağa Mahallesi’nde 2 arsa, 2 dükkân, 1 ev; Bakırköy’de 1 bina; Eyüp Hamam Muhittin Mahallesi’nde 1 ev; Göztepe Ege’de 2 arsa.
- Ayvansaray Aya Dimitri ve Aya Vlaherna Kiliseleri ve Mektebi Vakfı’na ait Fatih’te 2’si bahçeli 3 ev; Fatih Karabaş Sinabi Sokak’ta kale sur şeridi, Fatih Karabaş Ağaçlıçeşme Sokak’ta 2 arsa;
- Fatih Karabaş Mahkeme’de 1 adet arsa; Fatih Mustafa Paşa’da 1 arsa; Fatih’te Karabaş Mahallesi’nde 1 atölye; Yandavut Mahallesi Vapur İskelesi’nde 1 fabrika; Bostan Sokak’ta 1 arsa.
- Hasköy Aya Paraskevi Kilisesi Vakfı’na ait Beyoğlu Pirimehmet Paşa Mahallesi’nde 1 adet mezarlık, Sütlüce’de 1 adet arsa ve mezarlık;
- Arnavutköy Rum Ortodoks Taksiarhi Kilisesi ve Mezarlığı Vakfı’na ait 1 tarla, 1 kilise, 2 ayazma, 2 arsa;
- Burgazada Gönüllü Sokak Kain Aya Yorgi (Karipi) Manastırı Vakfı’na ait Burgazada’da 1 manastır, 1 gece kulübü, 1 ev, 1 arsa, 10 bağ, 2 fidanlık, 1 lahana tarlası, 1 manastır, 2 mesken, 1 arsa, 1 kır gazinosu, 4 arsa; Kalpazankaya’da 6 arsa; Yeni Yalı’da 1 eski sinema.
- Galata Beyazıt Mahallesi İlk Rum Mektebi Vakfı’na ait
- Kadıköy Rum Ortodoks Cemaati Kiliseleri Mektepleri ve Mezarlığı Vakfı’na ait Kalamış’ta Aya Yani Kilisesi ve 1 cemaat okulu.

Diğerler Toplumların mülkleri
- Süryani Katolik Toplumuna ait taşınmaz (kilise)
- Keldani Katolik Toplumuna ait gayrimenkul (bina)

Haber Kaynak: Milliyet, Gürkan Akgüneş; Güncelleme Tarihi: 29 Ağustos 2011