Süryaniler, Müslümanlarla birlikte Mardin'deki eski yapıları hem onarıyor, hem de tarihlerini kitaplaştırıyorlar. Mardin'i, Süryanileri, Mardin evlerini, kiliselerini araştıran ve kitaplaştıranlardan biri de Kırklar Kilisesi Papazı Gabriel Akyüz.

MARDİN kent merkezinin SİT alanı olarak ilan edilmesinin ardından, ünü dünyaca bilinen tarihi Mardin evleri ve diğer yapılar onarılmaya başlanıyor. Tarihe sahip çıkılmasıyla birlikte, gerek tarihi yapılar gerek tarihi yapılarin ustaları olan Süryaniler, yeniden gündeme geldi.

Süryaniler, Müslümanlarla birlikte Mardin'deki eski yapıları hem onarıyor, hem de tarihlerini kitaplaştırıyorlar. Mardin'i, Süryanileri, Mardin evlerini, kiliselerini araştıran ve kitaplaştıranlardan biri de Kırklar Kilisesi Papazı Gabriel Akyüz. Akyüz, Süryani yazı diline hakim olduktan sonra, sürekli araştırmış. şimdiye kadar saklı olan Mardin'deki ve çevre ilçelerdeki birçok tarihi eseri ve yapıyı araştırarak bunları kitaplaştırmış ve tarihçilerin, araştırmacıların hizmetine sunmuş. şimdiye kadar Süryani tarihi, eserleri ve Mardin tarihi hakkında 11. kitabını çıkartan, Papaz Akyüz ile son dönemde restore edilen Süryani eserleri, Süryani kültürü hakkında birer kaynak olarak görülebilecek kitapları hakkında konuştuk.

Mardin'e sevdalı olduğunu söyleyen Papaz Gabriel Akyüz, Süryanileri, Süryanilerin kiliseye, tarihlerine biçtikleri anlamı şöyle anlatıyor: Süryaniler Mardin'e zenginlik katmıştır. Mardin'in hoşgörüsü ile çok güzel bir mozaik oluşuyor. Mardin mozaiğinde güzel bir renktir Süryaniler. Süryanilerden Mardin'in değişik mahallelerinde, çeşitli işlerle uğraşarak yaşamını sürdüren 70 aile bulunuyor."

Süryani halkının Mardin merkez ve çevresinde bulunan Süryani kültürünü yansıtan kiliselere çok değer verdiklerini belirten Akyüz, kiliseleri yer ve tarih olarak tanıtan bilgileri bundan bir süre önce kitaplaştırıp yayınladıklarını ve kiliselerin çoğunu tadilattan geçirmek zorunda kaldıklarını ifade etti. Papaz Akyüz, Mardin'de Eski Kale'de, "Çiftlik" olarak adlandırılan iki yerde bulunan harabe halindeki kiliseleri yakın bir zamanda restore ettiklerini belirterek, "Artık Süryaniler Mardin'de Arap, Kürt ve Türk halkı ile birlikte kültürleri ile iç içe yaşıyorlar. Bu bizim açımızdan oldukça sevindirici" şeklinde konuştu.

KİLİSELER RESTORE EDİLİYOR

Mardin Merkez köylerinde düşündüklerinden bile daha fazla kilise olduğunu fark ettiklerini belirten Gabriel Akyüz, her geçen gün yeni kiliseler keşfettiklerini ve bunların büyük bir kısmının yıkılmış durumda olduğuna dikkat çekiyor. Akyüz, büyük hasar gören kiliseleri onarıp Süryani ve Mardin tarihini zenginleştirmeyi esas aldıklarını ve tüm kiliseleri eski kaynaklardan tarihlerini de alarak kitaplaştırdıklarını söyledi.

Akyüz son dönemde buldukları ve restore ettikleri kiliseyi şöyle anlatıyor: "Mardin merkezinde bulunan kiliseleri imkanlarımız el verdiği müddetçe tamir etmeye çalıstık. Son dönemlerde harabe halinde kalan tek kilisemiz Göllü köyündeki Mor Theodoros Kilisesi'ydi. 5.yüzyıldan kalma bir kilise olduğunu biliyorduk. Daha önce yazdığım kitapta tarihini yazmıştım. Bir bölümü olduğu gibi çökmüştü. Ahır olarak kullanılıyordu. Eski hale getirmeye karar verdik ve onu restore ettik."

Restore çalışmalarının bir süre sonra sekteye uğradığını belirten Akyüz, uzun süreden beri harabe olan kilisede bir aile yaşadığını ve avlusuna ev kurduğundan çalışmalarının durduğunu belirtiyor. Avluda daha once bir mezarlık olduğunu ve ailenin ev kurması ile birlikte mezarlığın gözükmediğini ifade eden Akyüz, "Maddi durumu yetersiz olduğundan başka yerde de ev yapması da mümkün gözükmüyor. Orada yaşayan aile bizden ev talep ediyor, bu şartlarda ev inşa edemiyoruz. Aile oradan ayrılmadığı sürece de turizme açılamaz. Aile oradan ayrılmadığı müddetçe gelen turistler de rahatsız olacaklardır. Evlerini kilisenin avlusundaki eskiden mezar olan alanda kurmuşlar" şeklinde konuştu.

HARABE KİLİSELER

Restore ettikleri halde terk edilmiş, yıkılmış kiliselerin çokluğuna dikkat çeken Gabriel Akyüz, Mardin'e bağlı İbrahimi köyünde aynı tarz bir kilise daha olduğunu öğrendiklerini ve kilisenin kapalı olmakla birlikte yıkılmaya da yüz tuttuğunu anlatıyor. Hiçbir yerden destek almadıklarını belirten Akyüz, tamir etmek isteyip de son dönemde maddi imkansızlıktan onarımda zorlandıklarını anlatıyor.

Papaz Akyüz, Mardin merkezde on iki kilise mevcut olduğunu ve bunlardan yedi tanesinin ibadete açık olduğunu belirterek bunlardan kapalı olanlarda kimisinin ambar kimisinin de ahır olarak kullanıldığına dikkat çekiyor. Kiliselerin bu şekilde kullanılmasını dine saygısızlık olarak değerlendiren Akyüz, merkeze bağlı Barmisk köyünde Mor Efrem Manastırı'nın kilisesinin de aynı durumda olduğuna ve diyaloğa geçtikten sonra anahtarı aldıklarını ifade etti.

KÜLTÜR VE TARİH

Papaz Gabriel Akyüz, son dönemde tespit ettikleri kiliseyi ise şöyle anlatıyor: "Kilise, Mardin'e girişte Diyarbakır Polis Karakolu'nun üst kısmında bulunuyor. Duyumu uzun süre önce almıştık böyle bir kilisenin olduğundan. Bir vatandaşın elinde olan kiliseyi geçen hafta gidip gördük. Dışarıdan bakıldığında ortada yapı yok. Önünde yeni binalar arkasında dükkanlar. Bir çarşının ortasında. Çok dar bir sokakta kapısı var. Bu kilise de ambar olarak kullanılıyor. 3. yuzyıldan kalma olduğunu düşünüyoruz. Onun da restore edilmesiyle, turizme katkısı olacak ender güzellikte bir eseri Mardin'imize kazandırmış olacağız."

Mardin'in 3.sit alanı seçilmesinin ardından Mardin'e gelen Avrupalı turistler bunları ayakta gördükleri zaman daha bir değer kazanılacağını belirterek, "Kültürün ve tarihin korunumu insanlık için onurdur" dedi.

Mardinin tarihi dokusu, Süryani evlerinin doğal yapısının korunumu için cemiyet olarak eski zamanlardan beri tarihi eserlere sahip çıktıklarını ifade eden Akyüz, "İmkanlarımız el verdiği müddetçe korumuşuz. Mardin'in önemini bildiğimiz için yeni yapıların eski evlerle iç içe yapılmasına karşıyız. Maalesef tarihi Süryani evleri yeni kurulan apartmanlardan gözükmüyor. Mardin'de bundan sonra el ele vererek bilinçlenme ile beraber tarihe karşı daha özverili olabiliriz" diye konuşarak Mardin halkından birlikte korumayı talep ediyor.

Papazın on birinci kitabı

"Turizm açısından hazırlıksız olarak yakalanmayalım" diye cevaplıyor Papaz Gabriel Akyüz kitap çalışmalarının nasıl başladığını ve Süryani kaynaklarını çevirip birer kaynak olarak sunmasındaki amacını. Papaz Gabriel Akyüz, turistleri hazırlıklı karsılamak için bir takım kaynaklar hazırladıklarını belirterek, "Süryani kiliseleri ile ilgili 10 kitap çalışması yaptık. Tarihçelerini hazırladık. 20 yıldır topladığım kaynakları sunuyorum. Süryanice okuma yazma ile beraber, toplam beş dil biliyorum. Midyat'ın tarihçesini içeren bir çalışmam olacak. Yazdığım kitapları tarihe ve dinime bir vefa borcu olarak görüyorum" şeklinde ifade ediyor papaz Akyüz, kitap çalışmalarını.

Kitaplarını yazarken kaynak olarak eski eserleri kullandığını belirtiyor. 'Tarihte Süryaniler' adıyla yeni bir kitap çalışması olduğunu ve yakında bitireceğini kaydeden Akyüz, "Kilisede bulunan Papazların yazdığı Ermenice, Süryanice eski eserleri çevirip bu kaynakları tarihçilere kazandırıyordum" dedi. Bu kaynakların Mardin ve Süryaniler açısından değerlendirildiğini ifade eden Akyüz, yeni çıkacak kitabının yayınlandığı takdirde tarihçiler ve turizm açısından tarihi yapıların aydınlanması bakımından oldukca faydalı olacağına inandığını söyledi.

Özgür Politika, Müjde Arslan/İSTANBUL